Trước hết, về khái niệm, “phẩm chất” – Từ điển Tiếng Việt định nghĩa là “cái làm nên giá trị của người hay vật”, còn theo Chương trình giáo dục phổ thông, “là những tính tốt thể hiện ở thái độ, hành vi ứng xử của con người; cùng với năng lực tạo nên nhân cách con người”, cũng có thể hiểu: khái niệm phẩm chất bao gồm cả bình diện phẩm chất tâm lý và phẩm chất trí tuệ; “năng lực” được định nghĩa là:
1. Khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó.
2. Phẩm chất tâm lí và sinh lí tạo cho con người khả năng hoàn thành một loại hoạt động nào đó với chất lượng cao”.
Năng lực (competency, có nguồn gốc tiếng Latinh là “competentia”) được hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau, nhưng nghĩa thông dụng nhất là sự thành thạo, khả năng thực hiện của cá nhân đối với một công việc. Nội hàm của khái niệm năng lực bao gồm các kiến thức, kỹ năng và thái độ mà một cá nhân có thể hành động thành công/giải quyết thấu đáo một nhiệm vụ trong các tình huống mới. Theo Chương trình giáo dục phổ thông, năng lực được quan niệm là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,… thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể; phẩm chất là những tính tốt thể hiện ở thái độ, hành vi ứng xử của con người; cùng với năng lực tạo nên nhân cách con người. Như vậy, có thể nói: phẩm chất được đánh giá bằng hành vi, còn năng lực được đánh giá bằng hiệu quả hoạt động.
Theo đó, nội dung giáo dục nghệ thuật được định hướng nhằm góp phần hình thành, phát triển các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung cho học sinh; đồng thời, thông qua việc trang bị những kiến thức cốt lõi, kỹ năng cơ bản về các lĩnh vực nghệ thuật, tập trung hình thành, phát triển năng lực thẩm mĩ và phát hiện, bồi dưỡng năng khiếu nghệ thuật cho học sinh; giáo dục thái độ tôn trọng, khả năng kế thừa và phát huy những giá trị văn hoá, nghệ thuật truyền thống của dân tộc trong quá trình hội nhập và giao lưu với thế giới, đáp ứng mục tiêu giáo dục hài hoà về đức, trí, thể, mĩ cho học sinh.
Ngay từ bậc học mầm non, giáo dục nghệ thuật đã được chú trọng nhằm “giúp trẻ phát triển thể chất, tình cảm, hiểu biết thẩm mĩ, hình thành các yếu tố đầu tiên của nhân cách,…”. Đến bậc phổ thông, giáo dục nghệ thuật được thực hiện thông qua nhiều môn học, mà cốt lõi là môn Âm nhạc và môn Mĩ thuật. Từ lớp 10 đến lớp 12, học sinh được lựa chọn môn học thuộc nhóm môn công nghệ và nghệ thuật phù hợp với định hướng nghề nghiệp, sở thích và năng lực của bản thân.
Như vậy, có thể thấy: trong Chương trình giáo dục phổ thông mới, giáo dục nghệ thuật được xây dựng theo quan điểm tập trung phát triển ở học sinh năng lực âm nhạc và mĩ thuật, biểu hiện của năng lực thẩm mĩ trong các lĩnh vực này thông qua nội dung giáo dục với những kiến thức cơ bản, thiết thực; chú trọng thực hành; góp phần phát triển hài hoà đức, trí, thể, mĩ và định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nội dung giáo dục của chương trình được thiết kế theo hướng kết hợp giữa đồng tâm với tuyến tính; thể hiện rõ đặc trưng nghệ thuật âm nhạc, mĩ thuật và bản sắc văn hoá dân tộc; tích hợp cao ở các lớp học dưới, phân hoá dần ở các lớp học trên, đồng thời “bảo đảm kết nối chặt chẽ giữa các lớp học, cấp học với nhau và liên thông với chương trình giáo dục mầm non, chương trình giáo dục nghề nghiệp và chương trình giáo dục đại học” (chúng tôi nhấn mạnh). Mặt khác, cùng với việc chú trọng khai thác tiềm năng – những yếu tố bên trong của con người, từ đó khơi gợi được tinh thần tự học, niềm đam mê khát vọng sáng tạo của mỗi học sinh – mà đặc biệt là nuôi dưỡng tinh thần tự học và học tập suốt đời – đây là một trong những điểm nhấn quan trọng và then chốt của đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo hiện nay.
Nói đến năng lực thẩm mĩ là nói tới cảm xúc thẩm mĩ – yếu tố tiền đề của nhận thức thẩm mỹ, thưởng thức thẩm mĩ và sáng tạo thẩm mỹ…; là nói tới tư duy thẩm mỹ – nói tới một điều kiện cần thiết để con người lĩnh hội thế giới trong tính hoàn chỉnh, phong phú và sinh động vốn có của nó, đồng thời để kiến tạo đời sống tâm hồn cao đẹp, góp phần hình thành và phát triển khả năng “cảm thấy trực tiếp mực thước chân chính để đo giá trị của các hiện tượng” để hình thành và hoàn thiện nhân cách –nhờ đó mà chủ thể khám phá được cái hay, cái đẹp của tác phẩm và ý nghĩa của đời sống…Đó cũng là những vấn đề đòi hỏi phải có các giải pháp phù hợp nhằm đổi mới chất lượng giáo dục nghệ thuật trong nhà trường phổ thông.
